راهنمای کامل قطع‌های کتاب و مجله
همه‌چیز درباره ابعاد استاندارد در طراحی و چاپ کتاب
در فرآیند طراحی و چاپ کتاب یا مجله، یکی از تصمیم‌های مهمی که باید از ابتدا مشخص شود، قطع یا اندازه نهایی کتاب است.
انتخاب قطع مناسب نه‌تنها بر زیبایی و جذابیت اثر تأثیر دارد، بلکه بر هزینه چاپ، فرم‌بندی، مصرف کاغذ و حتی بازاریابی کتاب هم اثرگذار است.
در این مقاله، با رایج‌ترین قطع‌های کتاب در صنعت نشر ایران آشنا می‌شویم و نکات مهم انتخاب اندازه مناسب برای کتاب را یاد میگیریم.
✂️ قطع کتاب یعنی چه؟
«قطع» به ابعاد نهایی کتاب پس از چاپ، برش و صحافی گفته می‌شود.
این ابعاد معمولاً بر اساس سانتی‌متر یا میلی‌متر محاسبه می‌شوند و در هماهنگی با ابعاد کاغذهای استاندارد چاپ انتخاب می‌شوند تا حداقل دورریز کاغذ و بیشترین بهره‌وری در فرم‌بندی حاصل شود.
معرفی قطع‌های استاندارد کتاب در ایران
در ایران، بیشتر ناشران از شیت‌های چاپ استاندارد مثل ۶۰×۴۵، ۷۰×۵۰ یا ۱۰۰×۷۰ سانتی‌متر استفاده می‌کنند.
در ادامه رایج‌ترین قطع‌ها را معرفی می‌کنیم:
🔹 قطع رقعی | ۱۴ × ۲۱ سانتی‌متر
کاربرد: رمان، شعر، روان‌شناسی، عمومی
ویژگی: سبک، خوش‌دست، قابل‌حمل
فرم‌بندی: مناسب برای فرم‌های ۸ صفحه‌ای روی شیت ۶۰×۴۵
🔹 قطع وزیری | ۱۶.۵ × ۲۳.۵ سانتی‌متر
کاربرد: کتاب‌های درسی، پژوهشی، دانشگاهی
ویژگی: فضای بیشتر برای نمودار و جدول
فرم‌بندی: بهینه روی شیت ۷۰×۵۰
🔹 قطع رحلی | ۲۱ × ۲۸.۵ سانتی‌متر (A4)
کاربرد: مجلات، کتاب‌های هنری، آموزشی
ویژگی: صفحه بزرگ، مناسب برای تصاویر و چیدمان‌های گرافیکی
انواع: رحلی کوچک (حدود ۲۰×۲۸) و رحلی بزرگ (تا ۲۴×۳۴)
🔹 قطع خشتی | مربعی – مثل ۲۲×۲۲ یا ۲۳×۲۳ سانتی‌متر
کاربرد: کتاب کودک، فانتزی، آرت‌بوک
ویژگی: ظاهر متفاوت، طراحی خاص، جذاب برای مخاطب
🔹 قطع پالتویی | تقریباً ۱۱ × ۲۰ سانتی‌متر
کاربرد: کتاب‌های جیبی، دعا، شعر
ویژگی: باریک و بلند، مناسب حمل روزانه
نکته: در برخی چاپخانه‌ها به آن «نیم‌رقعی» هم می‌گویند.
🔹 قطع جیبی | تقریباً ۱۰ × ۱۴ یا کوچک‌تر
کاربرد: جملات کوتاه، یادداشت‌برداری، کتابچه تبلیغاتی
ویژگی: بسیار کوچک و سبک، قابل استفاده در سفر یا حمل‌ونقل آسان
🔹 قطع سلطانی | بزرگ‌تر از ۳۰ × ۴۰ سانتی‌متر
کاربرد: قرآن نفیس، کتاب‌های هنری فاخر، نسخ خطی
ویژگی: جلوه لوکس، هزینه چاپ بالا، تیراژ محدود
📌 نکات مهم در انتخاب قطع مناسب
۱. محتوا و نوع کتاب
اگر کتاب تصویرمحور است، مثل آرت‌بوک یا کودک، قطع‌های بزرگ‌تر یا مربعی مناسب‌ترند. اما برای متون طولانی، قطع‌های رقعی یا وزیری معمول‌ترند.
۲. مخاطب هدف
کتابی برای دانش‌آموز با کتابی برای مدیران یا کودک تفاوت دارد. قطع را بر اساس سن و موقعیت استفاده انتخاب کنید.
۳. هزینه چاپ و مصرف کاغذ
قطع‌های استاندارد، هزینه چاپ کمتری دارند و برای چاپخانه‌ها بهینه‌ترند. قطع‌های خاص ممکن است دورریز کاغذ و قیمت نهایی را بالا ببرند.
۴. نوع صحافی
برای برخی قطع‌ها (مثلاً رحلی بزرگ)، صحافی ته‌چسب مناسب نیست و بهتر است صحافی دوخت یا سخت در نظر گرفته شود.
۵. قالب‌های دیجیتال
اگر قصد دارید کتاب را به‌صورت نسخه دیجیتال یا کتاب‌خوان (eBook) نیز منتشر کنید، قطع‌هایی نزدیک به استاندارد جهانی (مثل A5، A4) انتخاب بهتری هستند.
✍️ جمع‌بندی
انتخاب قطع کتاب، فقط یک تصمیم فنی نیست؛ بلکه بخشی از طراحی تجربه کاربری و هویت اثر است.
اگر طراح هستید یا قصد چاپ کتاب دارید، بهتر است از همان ابتدا با ناشر یا چاپخانه درباره قطع مشورت کنید و سپس طراحی را آغاز نمایید.
💡 نکته تکمیلی برای طراحان گرافیک:
قبل از شروع طراحی جلد یا صفحه‌آرایی، ابعاد برش‌خورده نهایی و فاصله از خط برش (Bleed) را حتماً از چاپخانه دریافت کنید تا خروجی دقیق‌تری داشته باشید.